Michał Lityński
Miejsca z listy światowego dziedzictwa UNESCO
We Włoszech jest 57 miejsc wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, czyli najwięcej ze wszystkich krajów europejskich! Dla porównania w Polsce mamy ich 17. Lista dziedzictwa została ustanowiona w 1972 roku na „Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego”. Znajdują się na niej miejsca, obiekty o „wyjątkowej, powszechnej wartości” wybierane na podstawie określonych kryteriów kulturowych i przyrodniczych.
Toskania szczyci się aż 7 miejscami na liście UNESCO.
1. Historyczne centrum Florencji
Florencja została wpisana na listę światowego dziedzictwa jako pierwsze miejsce z Toskanii, w roku 1982. Pod uwagę wzięto jej ogromną wartość artystyczną, zarówno przestrzeni miejskiej, jak i istniejących tu muzeów, kościołów i innych zabytków, zwłaszcza renesansowych, walory krajobrazowe i inne. Położenie Florencji, otoczonej toskańskimi wzgórzami i przeciętej rzeką Arno, pozostało niezmienione przez wieki. Historyczne centrum miasta zachowało swoje charakterystyczne cechy, zarówno pod względem wielkości budynków, jak i technik budowy i dekoracji, układu urbanistycznego, który w dużej mierze przetrwał w stanie oryginalnym, mimo XIX-wiecznych zmian. To wszystko sprawia, że Florencja jest miastem unikalnym w skali światowej, a jego zabytki, jak katedra Santa Maria del Fiore, dzwonnica Giotta, baptysterium, renesansowe pałace, mosty, średniowieczne i późniejsze kościoły nie mają odpowiedników nigdzie indziej.
2. Piazza del Duomo w Pizie
Plac katedralny w Pizie widnieje na liście UNESCO od 1987 roku. Jest to wyjątkowe miejsce z czterema budynkami o ogromnych walorach architektonicznych: Krzyża Wieża, baptysterium, katedra, cmentarz Camposanto. Jak czytamy w wyjaśnieniu, plac jest niezwykły, ponieważ zawiera dzieła sztuki, które świadczą o twórczym duchu XIV wieku, a jego zabytki odzwierciedlają tak decydujący etap w dziejach architektury średniowiecznej, że stały się punktem odniesienia dla studiów związanych z pizańskim stylem romańskim. Camposanto i jego cykl fresków stanowią wybitny przykład historii włoskiego malarstwa średniowiecznego XIV i XV wieku.
3. Zespół zabytkowy San Gimignano
San Gimignano to zupełnie unikatowe miasteczko w skali światowej. Na liście znalazło się w roku 1990. Zachowały się tu średniowieczne domy wieżowe, niegdyś charakterystyczne dla wszystkich toskańskich miast-państw. Pierwotnie wież było 72, niektóre osiągały nawet 50 metrów wysokości, a budowały je rodziny patrycjuszy jako symbole swojej władzy, bogactwa i mocy. Chociaż przetrwało tylko 14 wież, dzięki nim San Gimignano zachowało swój feudalny klimat i wygląd. „San Gimignano delle belle Torri” było też ważnym punktem przystankowym na Via Francigena, czyli trasie pielgrzymów podróżujących do lub z Rzymu. Miasto posiada również arcydzieła sztuki włoskiej XIV i XV wieku.
4. Historyczne centrum Sieny
Siena została wpisana na listę w 1995 roku. Siena jest ucieleśnieniem miasta średniowiecznego, w odróżnieniu od Florencji, która ma decydujący rys renesansowy. Mieszkańcy Sieny rywalizowali niegdyś z Florencją w sferze urbanistycznej, co widać m.in. na placu obok katedry, gdzie ostały się ściany projektowanej nowej świątyni, która miała przewyższyć we wspaniałości katedrę florencką. Te sieneńskie plany zostały powstrzymane przez zarazę w XIV wieku, po której miasto nigdy już nie wróciło do dawnej potęgi. Przez wieki mieszkańcy zachowali gotycki wygląd swojego miasta, uzyskany między XIII a XV wiekiem. Z tego okresu pochodzą wspaniałe dzieła takich malarzy, jak Duccio, bracia Lorenzetti i Simone Martini, którzy mieli wpływ na bieg sztuki włoskiej i europejskiej. Siena wyrosła na trzech wzgórzach, a jej sercem jest przepiękny plac Piazza del Campo w kształcie muszli. W wyjaśnieniu decyzji o wpisaniu Sieny na listę UNESCO czytamy, m.in., że ” Poprzez swoje cechy urbanistyczne i architektoniczne, historyczne centrum Sieny jest świadectwem ludzkiej kreatywności i wyraża ludzkie zdolności artystyczne i estetyczne w formie materialnej.”
5. Zespół zabytkowy w Pienzy
Pienza, miasto idealne, zaprojektowane i przebudowane w czasach renesansu – na liście od 1996. Jest to niezwykły przykład planowania urbanistycznego, wprowadzonego w życie. Pienza była średniowieczną wsią Corsignano do czasu, aż pochodzący stąd papież Pius II w 1459 roku postawił uczynić z niej swoje „miasto idealne”, zatrudniając architekta Bernarda Rossellino. Wybudowano harmonijny plac Piazza Pio II i otaczające go budynki: katedrę oraz pałace Piccolominich i Borgiów. Plan Piusa zakładał budowę lub przebudowę około 40 innych budynków w mieście, co częściowo wykonano. Śmierć papieża w roku 1464 położyła kres pracom. Pienza zachowała swój charakter średniowieczno-renesansowy, co widać w układzie ulic, fasadach budynków, materiałach budowlanych, bruku ulic. Jest wspaniałym włoskim zabytkiem, osadzonym w toskańskim krajobrazie, zasadniczo niezmienionym od XV wieku.
6. Dolina rzeki Orcii, czyli Val d’Orcia
W 2004 roku na listę dziedzictwa trafiła też nareszcie Val d’Orcia. Jest to najpiękniejsza i najbardziej charakterystyczna dolina Toskanii, rozciągająca się w południowej jej części. Ten obszar stanowił rolnicze zaplecze Sieny, został zaprojektowany jako model dobrego zarządzania, od początku więc zadbano o jego estetyczny charakter. Pejzaż ten był wyrazem utopijnych idei przedstawionych m.in. na słynnym fresku „Alegoria dobrych i złych rządów” Ambroggia Lorenzettiego w sieneńskim ratuszu. W piękno tej doliny idealnie wpisują się małe miasteczka położone na szczytach wzgórz, drogi obsadzone cyprysami, łagodne równiny. Krajobraz ten był inspiracją dla wielu artystów od czasów renesansu do dziś. W wyjaśnieniu decyzji wskazano m.in. na autentyczność krajobrazu Val d’Orcia, w którym zachowały się renesansowe założenia (głównie dzięki marginalizacji jego roli po politycznym upadku Sieny).
7. Medycejskie wille i ogrody w Toskanii
W roku 2013 na listę UNESCO wpisano 12 willi i dwa ogrody rodu Medyceuszów. Sa one rozsiane na terytorium Toskanii, głównie w okolicach Florencji. W uzasadnieniu mówi się, że tworzą one miejsce, które świadczy o wpływie, jaki rodzina Medyceuszy wywarła na współczesną kulturę europejską poprzez swój mecenat nad sztuką. Wille pochodzą z czasów od XV do XVII wieku, charakteryzuje je innowacyjne podejście do budownictwa w zgodzie z naturą, które widać zarówno w projektach budynków, jak i ogrodów. Pełna lista obejmuje:
– wille na wzgórzach wokół Florencji, czyli Villa di Careggi, Villa di Castello, Villa della Petraia, Giardino di Boboli, Villa del Poggio Imperiale;
– pozostałe wille, czyli Villa di Cafaggiolo k. Barberino di Mugello, Villa de Il Trebbio k. San Piero a Sieve, Villa Medici we Fiesole, Villa w Cerreto Guidi, Giardino di Pratolino w Vaglia, Villa w Poggio a Caiano, Villa w Artimino, Palazzo di Seravezza, Villa La Magia w Quarrata.
